Azərbaycanda peşə təhsilinə maraq azdır. Bunun bir çox səbəbləri mövcuddur. Ölkədə fəaliyyət göstərən peşə təhsili müəssisələrində iş vəziyyəti çox da ürəkaçan deyil. Dövlət Agentliyindən Modern.azın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, 2024/2025-ci tədris ili üzrə peşə təhsili müəssisələrinə ümumilikdə 24 821 nəfər qəbul olunub. Ötən illə müqayisədə qəbul olunan şəxslərin sayı 21% artıb. 2026-cı ilədək peşə təhsilinə qəbul olunan tələbə sayının 28 140-a çatdırılması əsas hədəfdir. Məlumatda bildirilir ki, təhsilalanların peşə məktəblərinə cəlb edilməsi istiqamətində müvafiq işlər görülür. Bunlar arasında müasir peşə təhsil mərkəzlərinin açılması, iş bazarına uyğun proqramların təqdimatı, əməkdaşlıq və inteqrasiya, maarifləndirmə və təbliğat kampaniyaları yer alır. Müasir mərkəzlər beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılır, mövcud olanlar yenidən qurulur və müasir avadanlıqlarla təmin edilir. Peşə təhsil proqramları iş bazarının tələblərinə uyğun yenilənir, texnoloji ixtisaslara və rəqəmsal bacarıqlara üstünlük verilir. Peşə təhsili üzrə maarifləndirmə kampaniyaları gənclərin və onların valideynlərinin peşə təhsilinə marağını artırmaq üçün kütləvi informasiya vasitələrində və sosial mediada həyata keçirilir. Mövzu ilə bağlı Elm və Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın sədri professor Hikmət Əlizadə bildirib ki, peşə təhsilinən marağın az olmasının səbəbləri məktablarda peşə yönümlü işin lazımi səviyyədə həyata keçirilməməsidir. Onun fikrincə, VII sinifdən başlayaraq məktablarda peşə yönümü ilə bağlı işlər aktuallaşdırılmalıdır. Eyni zamanda, peşə seçimi zamanı hər bir şagirdin qabiliyyətinə uyğun istiqamət götürülməsi vacibdir. Professor Əlizadə, pedaqoji-psixoloji ədəbiyyatda qabiliyyətlərin müxtəlif təsnifatlarının olduğunu bildirdi. Ümumiyyətlə, qabiliyyətləri iki istiqamətdə qruplaşdırmaq mümkündür: əqli və peşə qabiliyyətləri. Həyat təcrübəsi göstərir ki, əqli qabiliyyətləri olan şagirdlər daha yüksək səviyyədə təhsil almağa hazır olduqda, peşə qabiliyyətləri olan şagirdlər isə peşə məktəblərində təhsil aldıqları zaman daha uğurlu nəticələr əldə edirlər. Məktablarda bu istiqamətdə lazımi səviyyədə pedaqoji iş aparılmadığı üçün məktəbi bitirən şagirdlərin çoxu ali məktəbdə qəbul olmaq üçün cəhd edirlər. DIM qəbul imtahanlarının nəticələrini elan etdikdə, aşağı ballar toplayan abituriyentləri də müşahidə etmək mümkündür. Onlar əqli qabiliyyətləri yüksək olmayan şagirdlərdir. Bir çox hallarda, ali məktəbdə qəbul imtahanlarında uğursuzluqdan sonra şagirdlər hər hansı bir peşəyi öyrənməyə qərar verirlər. Halbuki, vaxtında təhsillərini peşə məktəbində davam etdirsələrdi, artıq bu illər ərzində qabiliyyətlərinə uyğun peşəyə yiyələnmiş olardılar. Peşə yönümü istiqamətində işlər düzgün təşkil edildikdə, şagirdlər vaxt itirmədən peşəyə yiyələnmək imkanı əldə edirlər. H. Əlizadənin sözlərinə görə, peşə seçimində təkcə məktəbi günahlandırmaq olmaz. Burada məsuliyyət eyni dərəcədə valideynlərin üzərinə düşür. Müəllimlərlə valideynlərin şagirdin peşə seçimi istiqamətində əməkdaşlığı olmadan uğur qazanmaq çətindir. Valideynlərin hər biri övladının ali təhsil almasına maraqlıdır, lakin bu istəyini həyata keçirmək üçün onun təhsilini davam etdirməsinə çalışır. Bu, onların peşələrinə düzgün olmayan münasibətindən qaynaqlanır. Dünyada yaradılan incilər, bənnalar, dülgərlər, dəmirçilər və digər sənətkarların xidmətləri nəhayətsizdir. Heç bir peşə ikinci dərəcəli deyil. Qabiliyyəti müəyyən edib, şagirdi həmin istiqamətə yönləndirmək kifayətdir. İnsan yalnız qabiliyyətinə uyğun iş gördükdə möcüzələr yarada bilir. Bu gerçəklik həm valideynlər, həm də müəllimlər tərəfindən qəbul edilməli, bir yerdə əməkdaşlıq edilməlidir ki, şagirdlərin peşə seçimini yaxşılaşdırmaq mümkün olsun.